Καθολικισμός και Ουνία στην Αδριανούπολη από τα μέσα του 19ου αι.

Η Καθολική κίνηση, που διέθετε την ισχυρή υλική και η­θική συμπαράσταση της Αυστρίας και ιδιαίτερα της Γαλλίας και των διπλωματικών εκπροσώπων τους στη Θράκη, προωθούσε την εποχή εκείνη τα βουλγαρικά συμφέροντα και τις βουλγαρικές επιδιώξεις στο θρακικό χώρο.

Από αναφορές του Προξενείου Αδριανουπόλεως πληροφορούμεθα ότι στα 1863 παρουσιάστηκαν στην Αδρια­νούπολη δύο Καθολικοί ιερείς από την Κωνσταντινούπολη, οι οποίοι διαπραγματεύθηκαν αγορά οικοπέδου προς ανέγερση δυτικού σχολείου. Εντός ολίγου αγόρασαν οικόπεδο στο κέντρο της πόλεως και κοντά στην μητρόπολη, αντί του ποσού των τριάντα χιλιάδων γροσιών.

Στις 17 Σεπτεμβρίου του ιδίου έτους (1863) άρχισαν να οικοδομούν σχολείο και ουνιτική εκκλησί­α. Διέδωσαν ότι στο σχολείο θα διδάσκονταν η Γαλλική, Βουλγαρική, Ιταλική και Ελληνική γλώσσα και ότι σ' όλα τα άπορα τέκνα ανεξαρτήτου θρησκείας θα χορηγούνταν τροφή και ενδυμασία δωρεάν και κάθε άλλη δαπάνη αναγκαία μέχρι το τέλος της εκπαίδευσής τους. Την εποχή μάλιστα αυτή συνέ­πιπτε να μαστίζει φτώχια τους κατοίκους της πόλεως, από πε­νταετία, και για το λόγο αυτό ήταν πρόκληση για τις άπορες οικογένειες, οι υποσχέσεις του ουνιτικού προσηλυτισμού.

Κολλέγιο-οικοτροφείο των Ρεσουρρεκσιο-νιστών μοναχών (προσοχή στα αριστερά ξεχωρίζει  ο ουνίτικος ναός)

Κατά τις βουλγαρικές πηγές, η έναρξη της ουνιτικής προ­παγάνδας στην Αδριανούπολη σημειώνεται με την εγκατά­σταση ομάδας Πολωνών Ρεσουρρεκσιονιστών που βοηθούνταν από Φραγκισκανούς και από αδελφές του Ελέους. Οι Πολωνοί Ασεμπσιονιστές διηύθυναν ένα Κολλέγιο, που βρισκόταν στην Αδριανούπολη. Το Κολλέγιο είχε τρία τμή­ματα: Αστική σχολή, Γυμνάσιο και Ιεροδιδασκαλείο. Στην Αστική διδάσκονταν η βουλγαρική, η γαλλική και άλλα μα­θήματα, το Γυμνάσιο ήταν τετρατάξιο και αργότερα εξατάξιο, όπου κύρια γλώσσα ήταν ή βουλγαρική και στο Ιεροδιδασκαλείο (Σεμινάριο) διδάσκονταν Θεολογία, Φιλοσοφία και Λατινικά και φοιτούσαν 10-12 μαθητές, οι περισσότεροί τους υπότροφοι.

Η γαλλική κυβέρνηση επιχορηγούσε το σχολείο με 6.000 φράγκα ετησίως, βοηθούσαν επίσης οι κυβερνήσεις Αυστρίας και Ιταλίας ( η λειτουργία του γυμνασίου αυτού κράτησε έως το 1912).

Ουνίτικη Εκκλησία Κυρίλλου και Μεθοδίου (χτίστηκε μεταξύ 1895-1902 δίπλα στο Γυμνάσιο)

Στην Αδριανούπολη (περίπου το 1866) ο επίσκοπος των Ουνιτών Ραφαήλ,με την μεσολάβηση της Γαλλικής πρεσβείας, κατόρθωσε να πάρει φιρμάνι της Υψηλής Πύλης που τον αναγνώριζε ως αρχηγό της Εκκλησίας των Ουνιτών. Αυτό στην πράξη σήμαινε ότι ο   Διοικητής Αδριανουπόλεως όφειλε να τον συμπεριλάβει στο Νομαρχιακό Συμβούλιο, όπως όλους τους αρχηγούς των διαφό­ρων θρησκευμάτων.

Το 1872, ενώ στο Καραγάτς άρχιζε να χτίζεται (από την εφορεία των ανατολικών σιδηροδρόμων (Compagnie de chemins de fer Orientaux του Βαρώνου Hirsch) ο σιδηροδρομικός σταθμός Αδριανούπολης,  που θα τη συνέδεε με τη Βιέννη αλλά και με την Κωνσταντινούπολη, την ίδια εποχή περίπου, θα πρέπει να χτίστηκε και το καθολικό (ουνίτικο) μοναστηριακό συγκρότημα St. Basil στο Καραγάτς  και το οποίο μετά στις αρχές του 20^ου αι. εγκατέλειψαν οι ιδιοκτήτες του. 

Γαλλικό Κολλέγιο του Αγίου  Βασιλείου στο Καραγάτς

Συγκεκριμένα  τον Απρίλιο του 1867 οι Resurrectionnistes μοναχοί εγκαταλείπουν την έδρα τους στην Φιλιππούπολη κι εγκαθίστανται στην Αδριανούπολη. Εδώ θα ιδρύσουν (στο Κιγίκιο) ένα σχολείο αρρένων που σκοπό έχει να προετοιμάσει αριθμό παιδιών για το ιερατικό στάδιο. Το 1882 το σχολείο αυτό μεταφέρεται στο Καραγάτς (όπου λειτουργεί έως το 1912). Οι απόφοιτοί του, βούλγαροι, θα ενίσχυαν τις βουλγαροουνιτικές ενορίες. Στο σεμινάριο διδάσκονταν εννέα μαθήματα , τα περισσότερα ήταν θεολογικά. Δίπλα στο σεμινάριο χτίστηκε παρεκκλήσι ουνίτικο,των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, για τις ανάγκες του σεμιναρίου. Ο Πάπας Λέων ΙΓ΄με επιστολή του τον Μάρτιο του 1896, υπήγαγε το βουλγαροουνιτικό ιερατικό σεμινάριο του Καραγάτς στην Αγία Έδρα. Στο τέλος του 19^ου αι. το σεμινάριο αριθμούσε τριάντα πέντε (35) μαθητές και λίγο πριν την ένερξη των βαλκανικών πολέμων ο αριθμός τους μειώθηκε στους τριάντα ένα(31). Το ιερατικό σεμινάριο Καραγάτς αποτέλεσε το σημαντικότερο ίδρυμα της ουνιτικής προπαγάνδας στη Θράκη.

 

Μεγάλοι και μικροί σλάβοι του Σεμιναρίου του Καραγάτς, (Φωτογρ. Μανιάς)

Νεαροί βούλγαροι κατά την άφιξή τους στο σεμινάριο του Καραγάτς (Αδριανούπολη) (Φωτογρ. Μανιάς)

Μετά το 1912 το ουνίτικο κολλέγιο-σεμινάριο του Αγ. Βασιλείου στο Καραγάτς, εγκαταλείφθηκε κι αργότερα πλούσιοι Έλληνες, η οικογένεια του Πέτρου Αλτιναλμάζη,  το αγόρασαν, το αξιοποίησαν και το 1920 λειτουργούσε εκεί μηχανοκίνητος αλευρόμυλος  και  παγοποιείο, ψυγείο

   Η εφημερίδα Ανατολικός Αστήρ Κωνσταντινουπόλεως, το έτος 1855, τευχ. 24, σ. 190 με τον τίτλο «Προπαγάνδας Σχολεία» γράφει: Οι Ιησουίται υπό το όνομα «Ουνίται» διατηρούσι Λύκειον, οι Φραγκισκανοί Ορφανοτροφείον και οι Σλαβεωνίδες μοναχοί Παρθεναγωγείον εις Αδριανούπολιν.

 

SCUOLA PARROCCHIALE FEMMININE

 (Ενοριακό σχολείο κοριτσιών)

  ADRIANOPOLI-KARAGHAG

 Σχολείο θηλέων(St.Paul) των
καθολικών Καλογραιών
στο Καραγάτς προ του 1904-5
(αρχείο Φ.Σ.Α.)

 Ο Αlfred Dumont, les Balkans, 1874, ομιλεί περί της προπαγάνδας του Βατικανού μέσω των Πολωνών ιεραποστόλων που ήθελαν να κτίσουν σχο­λείο κοντά στην μητρόπολη, απέτυχαν και το ίδρυσαν στο Κιρισχανέ το 1869-70, έχοντας 30 μαθητές και το εγκατέλειψαν. Οι Ουνίτες Βούλγαροι ανέρχονταν στους 2.000, με επίσκοπο τον Ραφαήλ, που η Πύλη τον συμπεριέλαβε στην τοπική επι­τροπή. Μετά το 1870 ίδρυσαν εκκλησία δύο Ασεμπσιονιστές της Nimes στην Αδριανούπολη.

Πάντως οι προσπάθειες της Καθολικής Εκκλησίας δε μπόρεσαν να έχουν γενικότερη απήχηση στον βουλγαρικό λαό, γιατί τότε παρά το μίσος του στο Πατριαρχείο και τον Ελληνισμό, ήταν στο σύνολο του πιστός στην Ορθοδοξία.

Η ουνιτική προπαγάνδα άρχισε να εξασθενεί μετά την ί­δρυση της Εξαρχίας (1870) και στα τέλη του 19ου αι., οι  βουλγαρο-ουνιτικοί πληθυσμοί προσχώρησαν οριστικά στην Εξαρχία.

Γ.Ρ

---

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ &  ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ

Η Ελληνική (Αστική) Σχολής της Αδριανούπολης συστάθηκε πριν το 1361, αλλά δεν έχουμε ακριβή   στοιχεία για τη λειτουργία της διότι το 1490 και το 1515 κάηκε ολοσχερώς και μαζί και τα αρχεία της.

Το 1540 όμως επαναλειτουργεί, ως παράρτημα της Μητρόπολης, στα χρόνια του Μητροπολίτη Ιωάσαφ, το μεγάλο ενδιαφέρον του οποίου αποτυπώνεται ανάγλυφα σε επιστολή του[1] προς τον Ιω. Ζυγομαλά, πρώτο Διευθυντή της Σχολής, στις 18-5-1550.

Το 1711, όταν ήταν Μητροπολίτης ο Αθανάσιος ο Αδρια-νουπολίτης, χτίζεται  ιδιαίτερο οίκημα απέναντι από τη Μητρόπολη και η σχολή αναβαθμίζεται και λειτουργεί ως Ελληνικό Γυμνάσιο.

Τέλος, μετά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1878, χτίζεται εκ θεμελίων «επιβλητικό και καλλιμάρμαρον» κτίριο, στο ίδιο μέρος που ήταν η Ελληνική Σχολή. Αρχιτέκτονας είναι ο Κ. Δημάδης, ο ίδιος που είχε φιλοτεχνήσει και τη Μεγάλη τον Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη. Για την ανέγερση του Ελληνικού Γυμνασίου, όπως ονομάζεται πλέον, δαπανώνται 3.500 οθωμανικές λίρες, τις οποίες κατέβαλαν ομογενείς και φιλέλληνες και η Ελληνική Κυβέρνηση. Στην ανέγερση του κτιρίου συνεισέφερε και ο Γενικός διοικητής Ρεούφ Πασάς, πληρώνοντας τα οικοδομικά υλικά.

 

Το 1819, στα χρόνια του Μητροπολίτη Δωρόθεου Πρώϊου, η Σχολή αναδιοργανώθηκε και τη διεύθυνσή της ανέλαβε ο Στέφανος  Καραθεοδωρής, ο οποίος στην ομιλία του, επί τη αναλήψη των καθηκόντων, τόνιζε την ανάγκη σχηματισμού βιβλιοθήκης και πρότεινε λύσεις[2]. Τον διαδέχθηκαν οι  Σαράντης Αρχιγένης (1820) και Γρηγόριος Μιχαήλογλου (1821).

Ο  Μαργαρίτης Βερόνης, σχολάρχης έως το 1833, υπήρξε ο ιδρυτής της Βιβλιοθήκης της Ελληνικής Κοινότητος Αδριανουπόλεως, η οποία «λιθόκτιστος λειτουργούσε, πλέον, στο μέσον της μεγάλης αυλής της Σχολής».     

Στην βιβλιοθήκη πρόσφεραν βιβλία και πολλοί ιερείς, λόγιοι, έλληνες δωρητές και φιλέλληνες.

Βιβλιοθήκη υπήρχε και στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο (εκπαιδευτήριο θηλέων), αλλά είχε και ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Αδριανουπόλεως, τουλάχιστον από το 1881[3], όμως το 1905, στη μεγάλη πυρκαγιά της πόλης,  καταστράφηκε. Από το 1906 έως το 1923 έγινε μικρή προσπάθεια ανασυγκρότησης της βιβλιοθήκης, αλλά πλέον ο Σύλλογος απέκτησε περισσότερο ψυχαγωγικό χαρακτήρα.

Το 1922  «κατά την εκκένωσι της Αδριανουπόλεως ο Μητροπολίτης Παλύκαρπος και οι Δημογέροντες Κωνστ. Ορ­φανός και Γαβριήλ Αποστολίδης συσκεύασαν όλα τα ιερά κειμήλια τον Μητροπολιτικού Ναού, όλα τα κειμήλια των άλλων Εκκλησιών της πόλεως και των προαστείων, καθώς και τη περίφημη και πλουσιότατη σε βιβλία και χειρόγραφα Βιβλιοθήκη του Γυμνασίου. Όλα τα ανωτέρω πολύτιμα αντικείμενα μεταφέρθηκαν από τους Δημογέροντας Κωνστ. Ορφανό και Χριστόφορο Πανταζίδη στας Αθήνας και τοποθετήθηκαν σ' ένα υπόγειο της Ακαδημίας σε κιβώτια και σφραγίστηκαν με λευκές ταινίες… Η Βιβλιοθήκη της Κοινότητας της Αδριανουπόλεως παραδόθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Αθηνών, μαζί με τα μεγίστης σημασίας χειρόγραφα, τα οποία είχαν εξετασθεί άλλοτε στην Αδριανούπολη από το γνωστό Βυζαντινολόγο Κρουμπάχερ, ο οποίος και τα κατέγραψε σε ιδιαίτερο βιβλίο…», γράφει ο Πέτρος Αξιώτης.

Κατόπιν τα κιβώτια των κειμηλίων μεταφέρθηκαν στο Βυζαντινό μουσείο, ενώ τα βιβλία παρέμειναν στην Εθνική βιβλιοθήκη. Κειμήλια όμως και βιβλία βρέθηκαν και στο μουσείο Μπενάκη…

Όταν στα 1924, ιδρύεται στη Θεσσαλονίκη, ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Αδριανουπολιτών, φροντίζει για τη συγκρότηση Βιβλιοθήκης, και γίνεται ο νόμιμος αποδέκτης σημαντικού τμήματος της πνευματικής κληρονομιάς τους.

Εκτός από τη δική του συλλογή βιβλίων, σε αυτόν αποδόθηκε από την Εθνική βιβλιοθήκη, η του Ελληνικού Γυμνασίου (ολόκληρη;), που εμπεριείχε τμήματα από τις προσωπικές βιβλιο­θήκες του Πατριάρχη Κυρίλλου, του Πατριάρχη Αγαθαγγέλου, του Επίσκοπου Ναζιανζού Ιγνατίου Σαράφογλου, του Μητροπολίτη Αδριανουπόλεως και λογίου Δωροθέου Πρώιου, του λογίου Εκπ/κού Χρήστου Παπαδόπουλου κλπ, κάποια βιβλία από την εν Αδριανουπόλει Κεντρική Εφορεία της Εκπαιδεύσεως, και την σχολική Βιβλιοθήκη του Ζαππείου Παρθεναγωγείου.

Την δεκαετία του 1930 η βιβλιοθήκη του Συλλόγου εμπλουτίστηκε και με τα βιβλία της Ελληνικής Κοινότητος Βάρνας.

Το 1939 ο ακριβής αριθμός των βιβλίων της Βιβλιοθήκης του Φ.Σ.Α. ήταν 4910 τόμοι.

Από το 1930 έως και το  1979, οπότε με δωρεά δόθηκε στο σύλλογο διαμέρισμα, τα βιβλία περιπλανήθηκαν αρκετά σε χώρους, που το  τελευταίο που εκπλήρωσαν ήταν η προβολή των. Η δε ταλαιπωρία της βιβλιοθήκης είχε σαν αποτέλεσμα τη φθορά και την απώλεια σημαντικού μέρους από τα πολύτιμα αυτά βιβλία.

Μετά το 1980 τα βιβλία τοποθετήθηκαν σε βιβλιοθήκες εντός του διαμερίσματος,  το οποίο υπήρξε κι έδρα του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανουπολιτών.

Τον Ιανουάριο του 2001, με απόφαση του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου και συμφωνία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης, έγινε η καταγραφή, συντήρηση και ψηφιοποίηση ενός σημαντικού μέρους της βιβλιοθήκης (3.500  τόμοι εκ των παλαιοτέρων). [4]

Το 2012 με απόφαση του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, μετά από πρωτοβουλία του Συλλόγου «Η Ορεστιάς» Απογόνων Καραγατσιανών - Αδριανουπολιτών, και με τη συμπαράσταση του Δήμου Ορεστιάδας, η βιβλιοθήκη μεταφέρθηκε σε ανακαινισμένο κι ασφαλές κτίριο, που θα στεγάσει και την βιβλιοθήκη του Δήμου, στην πόλη της Νέας Ορεστιάδας.

          Τέλος στις 24 Ιουνίου 2012, πρώτη μέρα των Ορεστείων εκδηλώσεων μνήμης της πόλεως, θα γίνουν τα εγκαίνια της ιστορικής βιβλιοθήκης  της Ελληνικής Κοινότητας Αδριανουπόλεως στα πάτρια εδάφη.

   Γ.Ρ                                                                                     

---

[1] «Τιμιώτατε, λογιώτατε, τω όντι ρήτορ, και κατά πάντα ημέτερε, κύριε Ιωάννη Ζυγομαλά…τους δε μαθητάς προς Θεού μη αμέλει, αλλά πάση δυνάμει εν επιμελεία και καθαρά συνειδήσει σπούδασον, και τους του κελλίου καλογήρους αεί επί το κρείττον νουθέτει, αυτοί γαρ θαρρούντες θάττον αφικέσθαι, αλλ’ ούπω ίδωμεν το τέλος. Συ δε, Νικόλαε, πώλησον τα κρασία, καθ’ α σοι παρήγγειλα, και επίβλεπε τα αμπέλια και δευτέρωσον αυτά. Και συ, Δημήτριε, σπούδασον επιμελώς και επίβλεπε και το κελλίον. Συ δε, εφημέριε, βλέπε της εκκλησίας την ακολουθίαν και το κελλίον, και άπαντα τα παιδία επιμελώς σπουδασάτωσαν∙ ήδη γαρ αποστέλλω υμίν θάττον βιβλία κάλλιστα∙ Δομέστιχε, επιμελού της ακολουθίας και της σπουδής σου και μη αμέλει κτλ.» ( Κωνσταντίνος, Χ., ΚΥΡΙΑΖΗΣ. Το εν Αδριανουπόλει Ελληνικόν Γυμνάσιον. Ιούνιος 1883. Στα Θρακικά. Aθήνα: Θρακικό κέντρο, 1956. Τ. 25^ος )

[2] «Μέγα εμπόδιο μάς είναι εις την σπουδήν και η έλλειψις της βιβλιοθήκης, φθάνει το να θέλωμεν και οι πόροι είναι έτοιμοι, υποθέτοντες ποσότητά τινα αναγκαίαν εις τοιαύτην συλλογήν, ει μεν η πολιτεία όλη εδύνατο πληρώνει πολλοστόν μόνον αυτής και όχι περισσότερον τον καθ΄έκαστον χρόνο επί τούτω, από 40 χρόνους και εδώ ηθέλαμεν έχει την σήμερον την καλλίστην των αναγκαίων βιβλιοθηκών…» (Λόγιος Ερμής, 1820)

[3] Το 1881 ο Φ.Σ.Α διορίζει βιβλιοθηκάριο για τα 459 βιβλία, τα 1228 σχολικά εγχειρίδια και τα 77 συγγράμματα που διέθετε.

[4] Τα οποία σήμερα μπορεί ο οιοσδήποτε να δει στην ιστοσελίδα ΑΝΕΜΗ του Πανεπιστημίου Κρήτης : http://anemi.lib.uoc.gr